نگاه ترجمه‌محور؛ آفت رسانه‌های غیرفارسی‌زبان ایرانی

به گزارش روابط‌عمومی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها ششمین نشست تجربه‌کاوی رسانه با عنوان «از تهران تا پاریس؛ انعکاس رسانه‌ای اخبار در مطبوعات غیرفارسی‌زبان ایرانی»، شنبه 10 دی‌ماه با حضور مختار حداد، سردبیر روزنامه الوفاق و عباس اصلانی، سردبیر روزنامه ایران دیلی برگزار شد.

عباس اصلانی در نشست «از تهران تا پاریس» خاطر نشان کرد: با حضور یک رویکرد ترجمه‌محور، این نگاه به بدنه منتقل می‌شود که خبرنگاران صرفاً مترجمانی هستند که باید با انتخاب چند خبر و ترجمه آن‌ها، روزنامه را منتشر کنند. 

روزنامه ایران در جهان عرب و روزنامه جهان عرب در ایران

در ابتدای این نشست، مختار حداد سردبیر روزنامه الوفاق، ضمن اشاره به ظرفیت‌های رسانه‌ای هر کشور در معرفی و بازنمایی خود به زبان‌های دیگر گفت: هر کشوری از ظرفیت رسانه‌ای به زبان‌های دیگر برخوردار است و این رسانه‌ها وظیفه خود را در معرفی کشورشان به مخاطب خارجی‌ تعریف می‌کنند. به این‌ترتیب وظیفه یا مأموریت نانوشته نشریاتی چون الوفاق و ایران‌دیلی رساندن صدا، پیام و اخبار ایران به مخاطب خارجی و اثرگذاری بر او‌ست؛ از همین روست که در برنامه‌های صبحگاهی رسانه‌های عربی که به بررسی تیتر مطبوعات و مهمترین اخبار و مقاله‌های رسانه‌ها می‌پردازند، در مورد ایران به رسانه‌هایی که به زبان عربی در کشور ما فعالیت دارند و به‌خصوص الوفاق رجوع می‌کنند و اغلب مستقیماً هم به سراغ سرمقاله رفته تا ببینند که چه پیامی داریم و یا در پی انتقال چه نکته‌ای هستیم.

حداد به اهمیت انتشار نسخه‌های مختلف از یک رسانه غیرفارسی‌زبان برای نقاط مختلف دنیا اشاره کرد و ادامه داد: نشریات عربی، مثلاً الشرق‌الاوسط نسخه‌های مختلفی را برای نشریه خود در نظر می‌گیرند و آن را متناسب با کشور مقصدشان تولید می‌کنند. مثلا ًشرق‌الاوسطی که در عراق منتشر می‌شود با نسخه‌ای که در لندن یا عربستان انتشار می‌یابد متفاوت است. نشریه الوفاق علاوه بر این‌که هدف خود را انعکاس اخبار ایران قرار داده است، تلاش کرده تا منعکس‌کننده اخبار داخلی کشورهای عربی نیز باشد و بتواند اخبار کشورهایی را که در آن‌ها توزیع می‌شود نیز انعکاس دهد؛ طوری‌که شعار آغازین ما هنگام تأسیس الوفاق این بود: روزنامه ایران در جهان عرب و روزنامه جهان عرب در ایران؛ شعاری که سعی در تحقق آن داشتیم و تا حد زیادی هم در موردش موفق عمل کردیم. مخاطبان ما و حتی جامعه نخبگانی که با آن‌ها تعامل داریم، از الوفاق شناخت دارند تا جایی که هنگام حضور سیاستمداران عربی در ایران، از بین سیل درخواست مصاحبه با آن‌ها، نخستین درخواستی که مورد موافقت قرار گرفت به الوفاق اختصاص داشت و دلیل آن شناخت نسبت به این نشریه بود.

سردبیر الوفاق در ادامه به تفاوت محتوایی نشریه‌اش در کشورهای عربی نیز اشاره کرد و گفت: ما این تجربه را داشتیم، زمانی که الوفاق در سوریه و لبنان توزیع می‌شد و حتی در فلسطین، دارای تفاوت‌هایی بود. مثلاً ما برای هر یک از آن‌ها یک صفحه اختصاصی تولید می‌کردیم. معتقدم حرفه‌ای‌تر است که نشریه‌ای که در کشورهای عربی توزیع می‌شود، دارای نسخه‌های اختصاصی باشد. مثلاً شرق‌الاوسط در عراق برای صفحه اول خود تیتری از عراق را انتخاب می‌کرد و این نسخه متفاوت از نسخه‌هایی بود که در کشورهای حوزه خلیج فارس توزیع می‌شد.

ارائه اخبار به مخاطب خارجی نیازمند جزئیات و ظرایف بیشتری‌ست.

عباس اصلانی، سردبیر روزنامه انگلیسی‌زبان ایران‌دیلی به عنوان دیگر سخنران این نشست تخصصی به اهمیت حوزه‌های مختلف این دست از رسانه‌ها پرداخت و گفت: به این موضوع می‌توان از چند منظر نگریست، به‌این‌که چه تعداد رسانه‌های غیرفارسی‌زبان موجودند که در حوزه‌های مختلف در حال فعالیت‌اند. با وجود این‌که عمده این رسانه‌ها به زبان‌های عربی و انگلیسی‌اند، اما هستند رسانه‌هایی که عمدتاً به زبان‌های دیگر و در غالب آنلاین فعالیت می‌کنند. بحث دیگر مربوط به نوع خروجی‌ست: رادیو، وب‌سایت و یا روزنامه‌ها. از این رو برای ایران دیلی به‌عنوان یک روزنامه منتسب به دولت با توجه به اتفاقاتی که در حوزه تکنولوژی رخ داده، بعضی از مباحث چون شبکه‌های اجتماعی نیز اهمیت پیدا کرده است. همچنین هنگام تهیه محتوا و این‌که چه مطالبی با چه سرعت و کیفیتی تولید شوند، حائز اهمین است. بحث دیگر که مهم‌تر محسوب می‌شود، توزیع است. در رسانه‌هایی نظیر ایران‌دیلی، یک نسخه چاپی وجود دارد که طی فرآیندی تولید و توزیع می‌شود و به‌دست مخاطب هدف می‌رسد. توزیع نسخ چاپی در ایران و برخی کشورهای منطقه و سایر کشورها هزینه‌های ترانزیتی بسیار بالایی دارد، همین‌طور هزینه کاغذ مصرفی و میزان مخاطبانی که با حضور پای دکه دنبال خرید روزنامه کاغذی هستند؛ مجموعه این مسائل باعث شده تا ما ترکیبی از روش‌ها را هنگام تهیه مطالب در نظر بگیریم و یا اخیراً تلاش کرده‌ایم تا وب‌سایت ایران‌دیلی را بازسازی و نوسازی کنیم؛ آن‌هم طوری که پاسخ‌گوی نیازهای مخاطبان باشد.

اصلانی ضمن اشاره به انواع مخاطبان این رسانه‌ها و نیازهای اطلاعاتی آن‌ها ادامه داد: برای رسانه‌های فارسی‌زبان چند دسته مخاطب می‌توان درنظر گرفت. یک گروه، مخاطبان خاص نظیر کارشناسان، روزنامه‌نگاران، دانشجویان و دیپلمات‌هایی‌ست که اخبار ایران را دنبال می‌کنند. گروه دیگر مخاطبان عام‌اند: کسانی که به ایران سفر کرده‌اند یا اخبار ایران را پیگیری می‌کنند و یا هرکسی که بنا به دلیل یا واسطه‌ای به موضوعات ایران علاقه‌مند است. این دامنه مخاطبان سبب می‌شود در موضوعاتی که به‌ آن‌ها می‌پردازیم و یا مورد پوشش قرار می‌دهیم، به این تنوع ذائقه‌ها و سلایق توجه کنیم.

به‌طور طبیعی از یک رسانه غیرفارسی‌زبان موجود در ایران انتظار می‌رود به موضوعاتی بپردازد که در ایران حضور دارند، اما مخاطب بین‌المللی نیز حائز اهمیت است، از موضوعاتی نظیر مذاکرات هسته‌ای گرفته تا تحولاتی که در حوزه سیاسی رخ داده است، لذا در مورد این موضوعات لازم است که برای مخاطبانی گسترده تولید مطلب انجام شود.

سردبیر ایران دیلی ضمن پرداختن به اهمیت رسانه‌های غیرفارسی‌زبان در انعکاس اخبار سیاسی و سخت، به نقش‌های دیگر آن‌ها اشاره کرد و افزود: مسئله مهم دیگر بالارفتن سرعت تولید اخبار است که فعالیت رسانه‌ها را سخت کرده و با مشکل مواجه می‌کند؛ این‌که چه کنیم تا فردای انتشار، مطلب تازگی و اهمیت خود را از دست ندهد، توجه ما را به ورای اخبار و تهیه گزارش در مورد آن‌ها معطوف می‌دارد. به‌این‌ترتیب با توجه به این‌که ممکن است مخاطب خارجی به اندازه کافی در مورد ایران و موضوعات کشور ما اطلاعات نداشته باشد، از طریق رسانه‌های غیرفارسی‌زبان می‌توان به او اطلاعات داد و در این زمینه باید به ارائة جزئیات و ظرایف توجه بیشتری کرد. ضمن آن‌که این مسائل خاص موضوعات سخت سیاسی نیست، مثلاً مسائل زیست‌محیطی نظیر یوزهای ایرانی، مخاطب خوبی داشته و بازدید‌های بالایی کسب کرده است. به‌این‌ترتیب، رسانه‌ برای جذب مخاطب باید حوزه‌های متنوعی را مد نظر داشته باشد. رسانه‌ها در تولید مطالب، بسته به این‌که به چه زبانی‌ست و چه نوع تعاملاتی با مخاطبان خود دارد، باید به موضوعات متنوع بپردازد.

از دغدغه توسعه تا حساسیت‌های خبری

مختار حداد در بخش دیگری از این نشست که به مسئله محدودیت‌های رسانه‌های فارسی‌زبان ایرانی اختصاص داشت، گفت: بخش عمده این محدودیت‌ها در حوزه توسعه این رسانه‌هاست. همچنین حساسیت‌های برخی کشورها که این نشریات در آن‌ها توزیع می‌شود، اهمیت بالایی دارد، اما با این وجود، توسعه رسانه‌ها مهمترین مشکل رسانه‌های غیرفارسی‌زبان ایرانی‌ست و برای این‌که این دست از رسانه‌ها فراتر از مرزهای ایران حرکت کنند، ضروری‌ست که حمایتی ویژه از آن‌ها به‌خصوص در زمینة اقتصادی صورت بگیرد.

حداد در این زمینه ادامه داد: الوفاق فعالیت خود را در فضای مجازی از سال‌ها قبل آغاز کرده و هم‌اکنون نیز بازنگری‌ای در حوزه شبکه‌های اجتماعی خود انجام داده است. ایران‌دیلی و الوفاق جز اولین رسانه‌هایی هستند که سایت راه‌اندازی کرده‌اند. در ابتدا این روزنامه به‌صورت پی‌.دی‌.اف روی سایت قرار می‌گرفت، چون موضوع روزنامه آنلاین، چندان هم رایج نبود، اما امروز ما هم یک روزنامه و هم یک سایت آنلاینیم و به‌مثابة یک خبرگزاری عمل می‌کنیم، چنانچه در مواردی خبرگزاری‌های دیگر حتی در داخل کشور برای بخش عربی خود، از اخبار الوفاق استفاده می‌کنند. طبیعتاً اگر قرار باشد این رسانه‌ها حضور قوی‌تر و جدی‌تری در مناطق مورد هدف خود داشته باشند، باید مورد حمایت بیشتری قرار بگیرند تا با خروج پیامشان به خارج از ایران، صدای‌شان بیشتر شنیده شود. به نظر من حمایت چه در حوزه نیروی انسانی و زیرساخت‌ها و چه در محدودة توزیع و شبکه‌های اجتماعی، مهمترین مسئله و چالشی‌ست که سر راه رسانه‌های فارسی‌زبان ایرانی قرار دارد.

به سراغمان نمی‌آیند!

سردبیر الوفاق به کم‌توجهی به این روزنامه مرجع عربی در ایران اشاره کرد و ادامه داد: با وجود این‌که الوفاق توسط نهادهایی خاص چون ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه و برخی وزارتخانه‌ها دیده می‌شود، اما از سوی برخی نهادها و موسسات داخلی در اولویت قرار ندارد، به‌طوری که گاهی در برنامه‌های‌شان از ما دعوت به‌عمل نمی‌آید. مواردی بوده که آن نهاد یا سازمان درنظر داشته تا فعالیتی اقصادی را با کشوری عربی به ثمر برساند و تنها جایی که از خبرنگارانش دعوت نشده، الوفاق، العالم و به‌طور مثال کیهان عربی بوده است؛ آن‌هم در حالی‌که اولویت این نهادها باید رسانه‌هایی باشد که در آن حوزه به فعالیت مشغولند. این مسئله باعث می‌شود فعالیت این موسسات در سطح بین‌المللی دیده نشود و گاه پس از عدم موفقیت به سراغ ما می‌آیند تا برای دیده‌شدن به آن‌ها کمک کنیم.

مذاکرات هسته‌ای، آخرین پدیده نادر خبری خبرنگاران ایرانی

عباس اصلانی درباره محدودیت‌های رسانه‌های فارسی‌زبان ایرانی، به عدم حضور مناسب و کافی خبرنگاران ایرانی در مناسبات و رویدادهای خبری جهانی اشاره، و تصریح کرد: بخشی از مشکلات داخلی‌ست و برخی به خارج ارتباط دارد. ایجاد و راه‌اندازی رسانه‌های داخلی برای احزاب و گروه‌هایی که مایل به فعالیت موضوعی هستند، کارکرد بیشتری دارد و به این‌ترتیب به رسانه‌های غیرفارسی‌زبان توجه کمتری شده است، البته این مسئله محدود به ایران نیست. از بعدی دیگر رسانه‌های داخلی در حالت عام و نه محدود به رسانه‌های غیرفارسی‌زبان، امکان پوشش مستقیم و بدون واسطة اخبار خارج از ایران را ندارند و آخرین پدیده بین‌المللی و نادری که مورد پوشش رسانه‌های داخلی قرار گرفت، مذاکرات هسته‌ای ایران بود. به‌این‌ترتیب اگر استثنائاتی نظیر پوشش‌دهی خبر از سوی صداوسیما یا خبرنگاران مستقر در سایر کشورها را کنار بگذاریم، به‌طور عام، معمولاً در مقایسه با رسانه‌های خارجی، رسانه‌های ما در رویدادهای مهم بین‌المللی حضور کمرنگ‌تری دارند. البته این مسئله نسبت به سال‌های گذشته وضع بهتری یافته و مثلاً اتفاقات افغانستان یا اوکراین با حضور تعدادی خبرنگار پوشش داده شد، ولی بازهم در مقایسه با رسانه‌های خارجی، سطح فعالیت، بسیار اندک و میزان توجه کم است.

در ادامه، سردبیر ایران‌دیلی در خصوص نگاه ترجمه‌ محور به رسانه‌هایی نظیر  این روزنامه، اظهار داشت: از بعدی دیگر، معمولاً به رسانه‌های غیرفارسی‌زبان داخل، نگاهی ترجمه‌محور شده و این نگاه، بسیار اشتباه است: این‌که تلقی شود، یک‌سری مطالب روی خروجی فارسی‌ست و از آن‌ها انتخاب‌های صورت بگیرد و تعداد محدودی خبر ترجمه شود. این در حالی‌ست که شاید مطالبی وجود داشته باشد که نیازی به تولید فارسی آن‌ها نیست و علاقه‌مند به آن از زبان‌های خارجی استفاده کند و یا بالعکس ممکن است، موضوعی داخلی بوده و مخاطب نسبت به آن آشنایی و شناختی نداشته باشد. این مسئله آفتی را تولید می‌کند که طی آن مطالبی بدون جذابیت انتشار می‌یابند. با حضور یک رویکرد ترجمه‌محور، این نگاه به بدنه منتقل می‌شود که آن‌ها صرفاً مترجمانی هستند که باید با انتخاب چند خبر و ترجمه آن‌ها، روزنامه را منتشر کنند. این مسئله باعث می‌شود تا رسانه‌ای این‌چنینی فاقد روایت اول باشد. بعضاً در برخی رسانه‌های مهم دیده‌ام که خبری آمده که می‌توانست به‌عنوان روایت اول منتشر شود، اما رسانه تأمل کرده تا جایی رسمی و معتبر آن را انتشار دهد در حالی‌که آن جای رسمی و معتبر می‌توانست همان رسانه باشد.

او افزود: برخی از این محدودیت‌ها هم مرتبط با مسائل بین‌المللی‌ست. با توجه به محدودیت‌هایی که کشور ما در این سال‌ها داشته، حوزه رسانه‌ای نیز از آن‌ها مستثنی نبوده است، مثلاً دامنه سایت ما توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا، تحریم شد، یا برخی شبکه‌های ماهواره‌ای ایرانی حذف شده‌اند و این ناشی از تقابلی گفتمانی‌ست که طی آن طرف مقابل تمایلی ندارد که صدای رسانه‌های ما شنیده شود و در پی سانسور و حذف آن برمی‌آید.

کار رسانه ایجاد حساسیت است

اصلانی همچنین در بخشی دیگر از اظهارات خود، در خصوص اشاره به تجربه‌ای شبیه به الوفاق در ایجاد حساسیت خبری گفت: من فکر می‌کنم کار رسانه ایجاد حساسیت است. این‌که رسانه به‌گونه‌ای عمل کند که ایجاد حساسیت نشود، آن را تبدیل به روابط عمومی می‌کند. تفاوتی که رسانه‌ها با روابط عمومی دارند، این است که رسانه باید تلاش کند تا صدای رسای مخاطب و دغدغه‌اش باشد. رسانه باید در حوزه‌هایی ورود کند که در آن‌ها مشکل یا ابهامی وجود دارد. همچنین خبرنگار علاوه بر توانمندی‌های زبانی، قلم خوب، شبکه مناسب و خلاقیت، باید از جسارت هم برخوردار باشد و در حوزه‌هایی که دارای ریسکند، وارد شود و آن نقطه می‌تواند نقطه طلایی او باشد.

تا زمانی که خود را روایت نکنیم، ما را روایت می‌کنند

مختار حداد در بخشی دیگر از این نشست به کاستی‌های رسانه‌های داخلی به‌ویژه غیرفارسی‌زبان‌ها در انعکاس اخبار خارجی اشاره کرد و در پاسخ به این سوال که چرا رسانه‌های ما در بازنمایی اخباری نظیر رویدادهای خشن این روزهای پاریس ضعیف عمل می‌کنند، گفت: به نظر من نیاز است تا خبرنگارانانی به‌صورت مشخصاً بین‌المللی تربیت شوند؛ خبرنگارانی که موثر، و در شبکه‌های اجتماعی شناخته شده باشند و بتوانند به‌عنوان کارشناس در شبکه‌های بین‌المللی حضور یابند. بعضاً دیده می‌شود که برخی خبرنگاران خارجی در مطبوعات و بولتن‌های مهم بین‌المللی مورد توجه قرار گرفته‌اند و به حرف‌هایشان توجه می‌شود؛ حال آن‌که ما فاقد چنین خبرنگارانی هستیم که مطالب آن‌ها در مراکز سیاست‌گذاری رسانه‌ها مورد بررسی و اهمیت واقع شود. بسیاری از روزنامه‌نگاران مهم ایرانی در خارج از کشور شناخته شده نیستند، چون فعالیت‌هایشان محدود به داخل کشور شده است. برای مقابله با نبرد رسانه‌ای که علیه ما شکل گرفته است، بین‌المللی‌شدن خبرنگاران ضروری‌ست.

حداد با اشاره به نبرد جهانی رسانه‌ای ادامه داد: هم‌اکنون دو جبهه رسانه‌ای را می‌توان متصور شد، یکی رسانه‌های جبهه مقاومت و دیگری جبهه‌ای که کل توان رسانه‌ای خود را به میدان آورده است: عربستان، رژیم صهیونیستی، کشورهای اروپا و آمریکا. این جبهه تلاش دارد تا ما را روایت کند و اگر ما روایت درستی از خود ارائه ندهیم، آن‌ها ما را روایت می‌کنند؛ این رفتاری‌ست که آن‌ها در پیش گرفته‌اند و با انتشار اخبارشان طوری ایران را جلوه می‌دهند که گویی ایران بزرگترین ناقص حقوق بشر است. به‌عنوان مثال زمانی که در اجلاسی در اردن شخصاً حضور داشتم، نیروهای مسلح با اسلحه جنگی و نفربرها در مقابل مردمی که در اعتراض به گرانی سوخت در خیابان حضور داشتند، قرار گرفته بودند. این مسئله هرگز رسانه‌ای نشد و کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز با اردن اعلام همبستگی می‌کردند، حال آن‌که حضور نیروی انتظامی در ایران بازتاب گسترده رسانه‌ای داشت. از این رو برای پیروزی در این نبرد رسانه‌ای باید ده‌ها رسانه نظیر الوفاق و ایران‌دیلی داشته باشیم که روایت درستی را از ما بازتاب دهند.

مواجهه با استانداردهای دوگانه خبری!

اصلانی نیز در این بخش از سخنرانی خود و در تاکید اظهارت حداد خاطر نشان کرد: طبیعی‌ست وظیفه رسانه است تا هر اتفاق و اعتراضی که رخ می‌دهد را پوشش دهد، اما دستور کار رسانه‌های خارجی و سیاست مشخص آن‌ها باعث می‌شود تا به تحولات ما صادقانه و پذیرفتی نگاه نکنند؛ چرا که اگر آن‌ها طرف مردم باشند، علیه ما تحریم اعلام نمی‌کنند. در این میان اگرچه کمبودها و ضعف‌های رسانه‌های داخلی، فرصت را برای رسانه‌های خارجی فراهم کرده است، اما لزوماً آن‌ها نیز در پی اطلاع‌رسانی واقعی و صحیح نیستند، ضمن آن‌که فاقد میزان دسترسی‌ای هستند که رسانه‌های داخلی به اطلاعات دارند. در فضایی که در کشور ایجاد شده، ما سعی کردیم تا حد ممکن به این موضوعات بپردازیم و حتی با انتشار ویژه‌نامه، نظرات منتقدین را که حتی بیشتر از موافقین بودند، انعکاس دهیم،. اما زمانی که نوبت به تحولات در همان کشورها می‌رسد، با استانداری دوگانه مواجه‌ می‌شویم.

سردبیر ایران‌دیلی در بخش پایانی اظهارات خود تصریح کرد: ما نه‌تنها در حوزه رسانه‌های غیرفارسی بلکه در حوزه رسانه‌های داخلی هم نیاز داریم تا توان خبرنگاران را بالا ببریم و از نظر کیفی آن‌ها تقویت کنیم. همچنین نیاز است در حوزه‌هایی که غیبت یا غفلت داریم، توجه بیشتر داشته باشیم و در کارکرد رسانه‌های خارجی نیز تدقیق داشته و ببینیم که باید چگونه رفتار کنیم. اینجاست که اگر ما در کشورهای دیگر خبرنگاری نداشته باشیم که روایت دست اول را در اختیار ما قرار دهد، طبیعتاً به مشکل برخواهیم خورد. از این رو لازم است که سرمایه‌گذاری بیشتری در این حوزه رخ دهد و ما به‌لحاظ کیفی نیز بیشتر تقویت شویم.