سومین نشست از سلسله نشستهای « فردای مناظره« با محوریت
رسانه، روزنامهنگاری وتبلیغات همزمان با چهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری، روز سهشنبه
29 خرداد ماه در دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها برگزار شد.
به گزارش روابطعمومی دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانهها،
در این نشست که با حضور دکتر افسانه مظفری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی،
دکتر محمد صادق نصراللهی، عضوهیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع)، و دکتر زهره
جوادیه, کارشناس دفتر مطالعات و دبیر علمی نشست برگزار شد، پژوهشگران این حوزه ضمن
بررسی و ارائه دیدگاههای خود در خصوص ویژگیهای مناظرههای انتخاباتی، به نقد و
بررسی مناظره تلویزیونی روزگذشته کاندیداهای چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری
در ایران پرداختند.
در ابتدای این نشست، دکتر زهره جوادیه، دبیر علمی
نشست و کارشناس دفتر مطالعات و برنامهریزی
رسانهها ضمن بررسی ابعاد تاریخی این موضوع به بیان ضرورت و اهمیت برگزاری مناظرههای
سیاسی از سوی کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری پرداخت و گفت: مناظره سیاسی یکی از
مهمترین روشهای تبلیغاتی در شکلدهی به افکار عمومی است و جایگاه ویژهای در
تعیین سرنوشت ملتها دارد.
وی با اشاره به نقش رسانهها در برگزاری رقابتهای
انتخاباتی بیان کرد: رسانهها کارکردهای مختلفی دارند اما در زمینه انتخابات میتوانند
با ایجاد فضای رقابتی در کسب اطلاعات بیشتر در مورد نامزدهای انتخاباتی به رأیدهندگان
کمک کنند و نقش مؤثری در اقناع مخاطبان داشته باشند.
جوادیه افزود: نتایج بررسیها در مورد مناظرات تلویزیونی
نشان میدهد که مناظرههای تلویزیونی خیلی اثرگذارتر از پوسترها، تراکتها و دیگر
تبلیغات کاغذی هستند و تأثیر ویژهای بر دیدگاه مخاطبان دارند. شب گذشته ما شاهد
اولین مناظره انتخاباتی نامزدهای ریاست جمهوری در تلویزیون بودیم و این سؤال پیش
میآید که چرا برگزاری مناظره تا این حد مورد توجه کاندیداهای ریاست جمهوری است؟ و
میزان نفوذ این مناظره نسبت به شبکههای اجتماعی در چه حدی است و از آن چه بهرهای
میتوان گرفت و چگونه رفتار انتخاباتی رأیدهندگان را تحت تأثیر قرار میدهد؟
اینها نمونهای از سؤالاتی است که در این نشست قصد داریم با حضور اساتید حاضر در
جلسه به آن پاسخ دهیم.
دکتر افسانه مظفری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با
اشاره به نقش رسانهها در انتخابات گفت: رسانهها به عنوان یکی از ارکان دموکراسی
نقش مهمی در ایجاد ارکان دیگر دموکراسی دارد. از دیدگاه علمی نیز اگر این موضوع را
بررسی کنیم میبینیم اندیشمندان نگاه متفاوتی نسبت به این موضوع دارند. یکی از
نظریات مطرح در این حوزه نگاه به انسان به عنوان موجودی فعال است که با انتخاب
گرایشات و کارها میتواند سرنوشت اجتماعی خود را تعیین کند. از میان این
اندیشمندان، «توماس هابز» نخستین کسی است که به اهمیت حق انسان در تعیین سرنوشت
خود پرداخت. وی معتقد بود انسان میتواند این حق را به یک زمامدار واگذار کند و در
قبال آن امنیت و نظم بهدست آورد. بر همین اساس قراردادی بین افراد عضو جامعه
انسانی و زمامداران شکل میگیرد. در این راستا دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که از
سوی «جان لاک» مطرح شده وی معتقد است انسان برای تعیین سرنوشت خود باید بتواند
مفهوم دموکراسی را بر اساس حکومت انسان بر خودش ایجاد کند. البته انسان همیشه به
دنبال آن است که این حق را داشته باشد، هر چند که گاهی سخت و غیرممکن مینماید.
وی افزود: از دیدگاه دیگری نیز گفته میشود انتخاب یک
موضوع است و رأی دادن موضوعی دیگر. از این منظر رسانه یکی از ابزارهای مهم
دموکراسی و از الزامات هویت جمعی در جهان بهشمار میرود. به همین دلیل نقش رسانه
در افزایش مشارکت عمومی در انتخابات مهم است. در این خصوص چند نکته در رابطه با
اهمیت نقش رسانه در انتخابات حائز اهمیت است. رسانه می تواند قبل از انتخابات وارد
عمل شده و به وظایف خود عمل کند. همچنین در حین برگزاری انتخابات و بررسی شرایط کاندیداها،
بعد از نهایی شدن رأی شورای نگهبان و مشخص شدن کاندیداها، زمان تبلیغ نامزدها،
دوره شمارش آرا و مشخص شدن رئیس جمهور نقشآفرینی کند. حتی بعد از مشخص شدن رئیس
جمهور نیز کار رسانه پایان نمیپذیرد و به طور مستقیم در این فرآیندها نقش دارد.
این پژوهشگر تإکید کرد: امروزه نقش اینترنت در انتخابات به
لحاظ گستردگی و پوشش جهانی و حذف قید زمان و مکان از سایر رسانهها پررنگتر و
اثربخشی آن بیشتر است. زیرا اینترنت با گستره جهانی و پوشش ابعاد مختلف متن، صدا و
تصویر از جذابیت بیشتری نسبت به رسانههای دیگر برخوردار است و به نظر نمیآید که
تلویزیون بتواند در این جایگاه رقابتی قرار گیرد. در اینجا یک شرایط رقابتی بسیار
حساس وجود دارد. زیرا کشمکشها و بحثهای درون گروهی و برون گروهی مطرح است. از
سویی اخبار انتخابات ایران در عرصههای بینالمللی از حساسیت ویژهای برخوردار است
و ما میخواهیم حضور حداکثری مردم را در پای صندوقهای رأی داشته باشیم. بنابر این
با توجه به مطلوبیت هر رسانه و دستهبندی مخاطبان باید ببینیم چه رسانهای را انتخاب
کنیم و رسانه مناسب هر گروه چه رسانهای است.
وی افزود: نکته مهم دیگر بایستههای رسانه است. در صنعت
ارتباطات هیچ چیز مهمتر از بهدست آوردن اعتماد مخاطب نیست. بهطوری که میدانیم
رسانههای اخلاقمحور سرمایههای با ارزشی در جامعه محسوب می شوند و رعایت اخلاق
رسانهای یکی از مؤلفههایی است که میتواند اعتماد مخاطب را جلب کند. بنابر باید
عواملی را که منجر به بیاعتمادی مردم به انتخابات میشود را شناسایی کرد. از جمله
این عومل میتوان به عدم صداقت در اطلاعرسانی، تخریب و سانسور، تناقضگویی، عینی
و واقعی نبودن پیامها، و سوگیری رسانه اشاره کرد.
مظفری داشتن عدالت انتخاباتی را از ویژگیهای رسانه اخلاقمحور
عنوان کرد. به این معنی که رسانهها بهخصوص رسانه ملی باید امکانات خود را بهطور
مساوی و عادلانه در اختیار کاندیداها قرار دهند. این عدالت انتخاباتی از جانب
جریانهای سیاسی، مردم و کاندیداها نیز باید رعایت شود.
همچنین برای پرهیز از دو قطبی یا چند قطبی شدن کاذب باید
یک فضای عقلانی و قانونی بهوجود آورد تا رقابت بر اساس برنامه محوری باشد نه فضای
احساسی و غیرقانونی.
یکی دیگر از وظایف رسانهها بحث مشارکت و رقابت است.
مشارکت و رقابت از مهمترین مؤلفههای دموکراسی بهشمار میآیند. جلب مشارکتهای
مردمی و جریانسازی و جهتدهی به افکار عمومی امری مهم و حیاتی است زیرا یکی از
دغدغههای اصلی این است که چگونه میتوان این مشارکت را تأمین کرد و به حداکثر
رساند.
نکته دیگر بحث استقلال و بیطرفی رسانه است. رسانه باید از
جانبداری از کاندیداها بپرهیزد و مانع از شبهه افکنی و بدبینی در بین مردم شود. رسانه
باید با انعکاس مطالب در دولت همگرایی و همصدایی ایجاد کند و ترغیبکننده باشد نه
تخریبکننده.
این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر رعایت
اصول و ضوابط اخلاقی در مناظرهها گفت: در هر مناظرهای مسیر صحبتها باید مشخص
شود. این مسیر از طریق معیارها و ارزشهای عقلی و اخلاقی تعیین میشود و بایستی
دستاوردهای علمی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی مد نظر قرار گیرد تا نتایج مطلوب از آن
حاصل شود. در واقع رسانه باید از قبل یک ظرفیتسازی خوبی را شروع کند زیرا کار
رسانه فقط اطلاعرسانی نیست بلکه باید کار آموزشی و ترویجی نیز انجام دهد.
وی با اشاره به مناظره شب گذشته کاندیداها گفت: در مناظره
دیشب به نظر میآمد که کاندیداها ظرفیت انتقاد نداشته باشند و فکر میکردند نقد
آنها به معنای ایراد اتهام است. البته نقد نباید به معنی نقد شخصیت فرد باشد بلکه
نقد باید به برنامهها و طرحهای طرف مقابل باشد. رسانه باید با ظرفیتسازی کمک
کند تا ادبیات نقد در جامعه جا بیفتد و آن را نهادینه کند.
در ادامه این نشست دکتر محمد صادق نصراللهی، عضوهیئت علمی
دانشگاه امام صادق (ع) گفت: تمرکز اصلی من روی بحث مذاکره است. شاید در عصر رسانههای
الکترونیک بحث بر سر این بود که انتخابات چگونه از طریق رسانهها پربارتر شود، اما
امروز باید به جای طریقت رسانه از عصریت رسانه صحبت کرد. یعنی انتخابات از طریق
رسانه دیگر عنوان خیلی دقیقی نیست و باید به انتخابات در عصر رسانه پرداخت. امروزه
دیگر ما با انتخابات کاغذی سرو کار نداریم و در خیابانها آن را کمتر مشاهده میکنیم
که میتوان از آن به عنوان پوستاندازی رسانه یاد کرد. البته فضای مجازی این ماهیت
عصرگونگی را نسبت به رسانههای دیگر بیشتر دارد.
وی در بیان تفاوت فضای مجازی با رسانههای قبل گفت: فضای
مجازی بستر وسیع و عمیقی است که انتخابات بدون آن قابل تصور نیست. فضای مجازی نسبت
به رسانههای ماقبل از ضریب نفوذ بسیار بالایی برخوردار است. همچنین، کمپینهای
انتخاباتی و حوزههای دادهکاوی و ارسال تبلیغات هدفمند به کاربران امروزه به یک
بحث جدی تبدیل شده است. اما نمیتوان نقش تلویریون را در این میان نادیده گرفت. بهطوری که میدانیم مناظرههای
انتخاباتی در تلویزیون از سال 1388 آغاز شد که با یک شروع طوفانی همراه بود.
مناظره انتخاباتی یک مناظره دوطرفه است و نمیتواند چند طرفه باشد چون کارآیی لازم
را نخواهد داشت. از منظر ارتباطی نیز یکی از جذابیتهای مناظره به همین جنبه
تعاملی بودن آن برمیگردد که یکی از مهمترین پیششرطهای ارتباطی بهشمار میآید.
نصراللهی اظهار کرد: در مناظرههای انتخاباتی عقلانیت،
خردورزی، و رعایت اصول و چهارچوبها بسیار مهم است. انسان دارای دو بعد عقلانی و
هیجانی است . اگر این دو بعد درست عمل کنند، خبر رسانی انتخابات درست میشود و ما
باید به این نقطه از توازن برسیم. البته اگر مناظرهها فقط جنبه عقلانی داشته
باشند و هیجان را از آنها سلب کنیم، مناظره از لحاظ کنش ارتباطی کارکرد خود را از
دست خواهد داد و بالعکس. مصداق آن سال 88 بود که مناظرهها بهطور افراطی جنبه
هیجانی به خود گرفتند که باعث ایجاد شور و هیجانات در انتخابات شد.
وی با طرح این سؤال که چگونه میتوان در مناظرههای
تلویزیونی با مردم ارتباط تعاملی داشت افزود: تعاملی بودن مناظرهها یکی از روشهایی
است که میتواند بر جذابیت مناظره بیفزاید. این مهم میتواند از طریق نظرسنجی
آنلاین و کامنتها انجام پدیرد. همچنین استفاده از متن و عکس و پاورپوینت نیز یکی
از راهکارهایی است که میتواند در رسیدن به این هدف کمک کند.
این پژوهشگر ضمن تأکید بر استفاده از فضای مجازی در مناظرهها
گفت: استفاده از فضای مجازی در مناظرهها بسیار مهم است. به همین منظور نظرسنجی
آنلاین، پخش کلیپهای کوتاه از جلسات مناظره، تکه کلامها و تک جملههای مناظرهکنندهها
میتواند در بستر فضای مجازی بازپخش شود و خود تلویزیون نیز همزمان میتواند ارزشافزودههایی
برای پخش مناظرهها داشته باشد.
وی افزود: در حال حاضر ارتباط مناظرهکنندهها با فضای
بیرون جلسه قطع است در حالی که اگر دسترسی به اینترنت برای کاندیداها فراهم باشد
میتواند باعث داغ شدن فضای مناظره شود. استفاده از موبایل و ارتباط با مشاوران
نیز میتواند ملاکی بر توانمندی کاندیداها در استفاده از مشاوران و تشکیلات قوی آنها
در طرحها و برنامههایشان باشد.
تهیه گزارش از:لیلا نوری میاندوآب